آسیب های شبکه های اجتماعی و راهکارهای پیشگیری از این آسیب ها

به گزارش خبرنگار پیک هشترود، مهدی کریمی نوشت:
مقدمه:
با پیداش رنسانس یا دوره نوزایی در قرون ۱۵ و ۱۶در اروپا که یک جنبش علمی، هنری و اجتماعی بود و به دنبال آن در قرن ۱۸ میلادی انقلاب صنعتی  در انگسلتان کلید خورد که از آن تاریخ انسان اروپایی با خلق ماشین های گوناگون از ماشین حساب و ساعت و ابزار های کوچک گرفته تا ترن ها و قاره پیما ها و سفینه های بزرگ در دامی خود خواسته و جذاب به نام ماشینسیم گرفتار شد و از آن تاریخ مدام در تلاش و کوشش برای گسترش این پدیده عجیب و پیچیده به کل دنیای خاکی است. حال که به قرن ۲۱ وارد شده و تمرکز خود را نه برروی ماشین ها بلکه بر ارتباطات و فن آوری گذاشته و بار دیگر با گسترش  پهنه این دام ، تورها و طنابهای دور خود را هر چه بیشتر پیچیده و مرموز تر نموده است ، به طوری که با گذر زمان از گمشده محبوب خود به نام ” آرامش و آسایش” دور و دورتر می شود.
ویژگی اصلی عصر ماشین و عصرارتباطات و فن آوری مفهومی به نام ” سرعت ” است وبشر همیشه برای دست یافتن به ” سرعت” است که دست به تغییرات و تحولات در خود و محیط پیرامونش زده است، چراکه داشتن “سرعت” همیشه قدرت را به همراه داشته و معیاری برای سطح بندی جوامع پیش رفته و عقب مانده می باشد. سرعتی که همواره قدرت را پی داشت شامل : سرعت در حمل و نقل نیروی های نظامی وغیر نظامی، سرعت در جابجایی و تولید و ساخت ماشین آلات و تجهیزات جنگی گرفته تا سرعت در تبادل ارتباطات و اطلاعات و کشف آسمانها و دریاها …و این “سرعت” و قدرت حاصل ازآن بود که به ابزاری نیرومند در دست ابرقدرتها و قدرتهای استعمارگر تبدیل شد و حال با گذشت قرنها ، با اشکال مختلف بروزو ظهور می کند که نماد این قدرت در عصر کنونی پدیده ای بنام ” اینترنت ” و محصول جدید آن به نام شبکه های اجتماعی است.
جوامع جهان سوم و جوامعی که همیشه ریزه خوار و وابسته صنعت و تکنولوژی غرب بوده اند از قربانیان “سرعت” بوده و همیشه  در مقابل  سرعت ورود تکنولوؤی و صنعت غافلگیر می شود و همین غافلگیری و عدم آمادگی برای پذیرش و هماهنگی و بومی سازی این نوع واردات موجب ضرر و زیانهای فرهنگی و تاریخی فراوانی شده است.
با این مقدمه از تاریخ پیدایش صنعت و تکنولوژی و واکنش کشورهایی همچون ایران در مقابل این پدیده های نو ، به آسیب هایی می پردازیم که محصول گسترش اینترنت و شبکه های اجتماعی و مجازی به نام ” آسیب های نو پدید ” می باشد.
هیچ شهروند و مقام و مسئولی نیست که اهمیت اینترنت و وجود شبکه های اجتماعی را نداند و از مزایا و محاسن آن بیخبر باشد و بخواهد مانع گسترش این پدیده های نو شود، چرا که زندگی تک تک انسانها در این کره خاکی به نوعی به این پدیده ها وابسته بوده و آشنایی وکاربرد این پدیده ها در زندگی فردی و جمعی ما جزو معیارها و ملاکهای داشتن یا نداشتن شاخصی به نام سواد و مهارت محسوب می شود ولی در کنار این مزایا که بر همگان روشن است ، ما به وضوح می بینیم و با عمق وجودمان لمس میکنیم که پیدایش و گسترش این پدیده ها ، زندگی فردی و خانوادگی و اجتماعی ما را دست خوش تغییرات و تحولات نموده است که این نوع تغییر و تحولات با توجه به فرهنگ و ارزشهای جامعه ما نوعی آسیب محسوب می شوند.
به طور خلاصه، پیامدها و آسیب هاو اثرات منفی شبکه‌های اجتماعی مجازی بر فرد و خانواده عبارتند از:
۱ـ شکل‌گیری و ترویج سریع شایعات و اخبار کذب
۲ـ تبلیغات ضد دینی و القای شبهات در عقاید افراد
۳ـ نقض حریم خصوصی افراد
۴ـ انزوا و دور ماندن از محیط‌های واقعی اجتماع
۵ـ تأثیرات منفی رفتاری که فرد با عضویت در هر شبکه اجتماعی درگیر نوع خاصی از فرهنگ ارتباطاتی می‌شود نظیر برخورد، تکیه کلام، اصطلاحات مخصوص، رفتار، تیپ شخصیتی و ظاهری و …
۶ـ مصنوعی شدن ارتباطات و از بین رفتن روابط صحیح اجتماعی
۷ـ تضعیف نهاد خانواده و صله ارحام
۸ـ بی‌هویتی ، بحران هویت و اختلال شخصیت در بین نوجوانان و جوانان
۹ـ جرأت و جسارت ارتکاب جرم به خاطر ناشناخته بودن در محیط سایبری
۱۰ـ اعتیاد رفتاری به اینترنت، چت و شبکه‌های اجتماعی که نتیجه آن افسردگی، اضطراب، بی‌خوابی، کاهش روابط اجتماعی با اطرافیان، انزوا، مختل شدن فعالیتهای روزمره، رها کردن شغل (بیکاری) و … است.
۱۱ـ فریب و بهره کشی جنسی
۱۲ـ تلف شدن وقت جوانان و فاصله گرفتن آنها از واقعیت
۱۳ـ سوء استفاده از پروفایل‌ها و سایت‌های دوست یابی
۱۴ـ آسیب‌های سوء استفاده از اطلاعات داخل رایانه‌های خصوصی مردم
۱۵ـ دوستی‌های بدون مرز و ضابطه
۱۶ـ قرار دادن فایل‌های مبتذل در دسترس عموم کاربران
۱۷ـ انتقال هنجارها و نرم‌های ارزشی و اخلاقی غربی
۱۸ـ وابستگی شدید روانی و فکری به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی
۱۹ـ آسیب‌های جسمانی از قبیل فشارهای عصبی، چاقی، انزوا، چشم درد و …
۲۰ـ گسست فکری و عاطفی: با ورود اینترنت و شبکه‌های اجتماعی به درون خانواده‌ها بین والدین و فرزندان جدایی فکری، عاطفی و فیزیکی رخ می‌دهد و پیشرفت خیره کننده فناوری تأثیرات محسوس و نامحسوس زیادی را بر زندگی خانواده‌ها به ویژه دختران و بانوان گذاشته است.
۲۱ـ تهدید بنیان‌های خانواده و نارضایتی‌های خانوادگی مانند افزایش سن ازدواج، تجرّد جوانان، طلاق، فرار از منزل، فحشا، سردی روابط زن و شوهر و سایر مسایل و مشکلات خانوادگی …
۲۲ـ گسترش ارتباطات نامتعارف بین نوجوانان و جوانان
۲۳ـ تعارض ارزش‌ها
۲۴ـ تغییر سبک زندگی و ذایقه جوانان
۲۵ـ شکل گیری خرده فرهنگ‌های مختلف
۲۶ـ تضعیف اعتقادات و گسترش شبهات فکری
۲۷ـ رواج سطحی نگری فکری
۲۸ـ انحرافات جنسی و اختلالات جنسی
۲۹ـ گسترش اباحه گری عملی
۳۰ـ گریز از واقعیت و …
راهکارهایی به شرح ذیل پیشنهاد می‌شود که در صورت اجرای به موقع و مناسب می‌تواند ثمربخش واقع شود:
۱ـ ریشه آسیب‌های نوپدید فضای مجازی در مدیریت این فناوری‌هاست که در این حوزه نیازمند مدیریت کارآمد برای هدایت و شناسایی این فناوری‌ها هستیم.
۲ـ در زمینه استفاده از فناوری‌های نوین برخورد مقابله‌ای و قهری چاره کار نیست و نیاز به فرهنگ‌سازی دارد و مانند کشورهایی مثل کانادا و استرالیا نحوه استفاده مناسب و صحیح از فضای مجازی به کاربران در گروه‌های مختلف سنی آموزش داده شود.
۳ـ برگزاری جلسات آموزشی از سوی مصادر امور فرهنگی به منظور آشنا نمودن و اطلاع‌رسانی به والدین و خانواده‌ها در مورد فناوری‌های جدید به ویژه اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مجازی.
۴ـ برگزاری کلاس‌های آموزشی در مدارس و دانشگاه‌ها در جهت آگاهی دادن به کودکان، نوجوانان و جوانان در مورد مزایا و معایب فناوری‌های جدید و نحوه‌ی استفاده صحیح از آنها.
۵ـ تشویق فرزندان و ایجاد جذابیت در نوجوانان جهت شرکت در فعالیت‌های اجتماعی و تقویت این گونه رفتارها توسط والدین.
۶ـ استفاده از ظرفیت‌هایی مانند رسانه‌های دیداری و شنیداری، روزنامه‌ها، مجلات و نشریات برای نهادینه شدن فرهنگ سایبری.
۷ـ آموزش و پرورش با گنجاندن موارد پیشگیری در برنامه‌های درسی به نوجوانانی که در معرض مخاطرات اجتماعی هستند، توجه نماید.
۸ـ فراهم نمودن مکان‌های تفریحی و ورزشی سالم و کم هزینه برای نوجوانان و جوانان جهت گذراندن اوقات فراغت در محلات شهر.
۹ـ ساخت و پخش فیلم‌ها و سریال‌ها و برنامه‌هایی با موضوع فضای مجازی و بررسی معایب و مزایای آن.
۱۰ـ پخش آگهی‌های آموزنده از سوی ارگان‌های فرهنگی نظیر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان تبلیغات اسلامی در رادیو و تلویزیون در جهت افزایش آگاهی خانواده‌ها در خصوص خطرات ناشی از اینترنت و فضای مجازی.
۱۱ـ گذراندن اوقات بیشتری با فرزندان در فضای بیرون از خانه به طوری که فرزندان از نظر عاطفی و روانی، احساس خلاء نکنندو جهت جبران این کمبود به فضای مجازی پناه نبرند.
۱۲ـ طراحی و تدوین بخشی در کتاب‌های درسی در ارتباط با آشنایی دانش‌آموزان با فناوری‌های جدید، اینترنت و خطرات بالقوه‌ی آنها.
۱۳ـ استفاده از آموزه‌های دینی از جمله امر به معروف و نهی از منکر به عنوان نوعی کنترل اجتماعی توسط هر شخص.
۱۴ـ هنجار سازی‌های مثبت و ترویج فرهنگ استفاده از اینترنت و فضای مجازی.
۱۵ـ آگاهی رسانی و آشنا نمودن نوجوانان و خانواده‌ها درباره قانون، حقوق و مسوولیت‌هایی که در لوای قانون دارند.
۱۶ـ وضع قوانین سخت‌گیرانه‌تر جهت برخورد با مجرمان و جرایم اینترنتی و اجرایی نمودن این قوانین. به عنوان مثال «قانون حفاظت از دانش‌آموز امی هستیر»۲۹ معروف به «قانون میسوری فیس‌بوک» هرگونه گفتگوی خصوصی بین معلمان و دانش‌آموزان را در فیس‌بوک منع می‌کند.
۱۷ـ والدین باید تا حدودی به فناوری‌های روز دنیا مسلّط بوده و نسبت به شیوه‌های جدید ارتباط فرزندان خود، تهدیدات و آسیب‌های ناشی از اینترنت و فضای مجازی آگاهی و شناخت کافی و لازم را داشته باشند تا از انجام بسیاری از جرایم و ارتباطات پنهانی آنان جلوگیری به عمل آید.
۱۸ـ پخش برنامه‌های کوتاه آموزشی درباره مزایا و معایب اینترنت و فضای مجازی از زبان هنرمندان و ورزشکاران محبوبی که عموماً جوانان آنها را الگوی خود قرار می‌دهند.
۱۹ـ آگاهی بخشی و آگاه کردن مردم از طریق بسیج کردن همه امکانات موجود.
۲۰ـ استفاده از امکانات دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه برای برگزاری همایش‌های تخصصی.
۲۱ـ استفاده از ظرفیت‌های مساجد و شبکه تبلیغ اعم از روحانیون، مبلغین، ائمه جماعات مساجد و …
۲۲ـ تحکیم و تقویت مبانی اعتقادی، فکری و عقیدتی جامعه خصوصاً جوانان از طریق نهادهای فرهنگی.
۲۳ـ برنامه‌ریزی برای آموزش تخصصی مردم خصوصاً جوانان برای ورود به فضای مجازی و ابراز وجود و ارایه برنامه‌های دینی و ملی جذاب.
۲۴ـ ایجاد اشتغال برای جوانان بیکار به ویژه تحصیل کردگان دارای مهارت و تخصص.
۲۵ـ انجام تحقیقات کاربردی و یافتن مشکلات با توجه به فرهنگ بومی هر استان جهت ارایه راه حل‌های لازم در خصوص رفع مشکلات موجود ضرورت دارد.
۲۶ـ تشکیل «شورای آینده نگری» در استان‌ها به منظور رصد، آسیب شناسی، پیش بینی و برنامه‌ریزی در خصوص ورود و سیمای مصرف فناوری‌های جدید ارتباطی.
۲۷ـ قانون گذاری به منظور تعیین وظایف نهادها و دستگاه‌های فرهنگی و غیر فرهنگی در فضای سایبر و احیاناً تشکیل نهادهای ضروری برای پیشگیری و مبارزه با آسیب‌های نوپدید مرتبط با فناوری‌های اطلاعات.
۲۸ـ آگاهی و هوشیاری پلیس سایبری در مورد انواع جدید جرایم رایانه‌ای و گشت در فضای مجازی و کمک به افرادی که در معرض خطر هستند.
۲۹ـ والدین، مربیان، معلمان و مسوولان فرهنگی، تربیتی و آموزشی می‌توانند نقش مهمی در جلوگیری از تهدیدات سایبری و ایجاد جهان آنلاینی مهربان‌تر یا آنچه که به اصطلاح «مهربانی سایبری» خوانده می‌شود، ایفا نمایند.
نتیجه گیری :
با توجه به اینکه ما در طول تاریخ از انکار و نادیده گرفتن بعضی از وقعیتها و آسیب ها ضربه های زیادی  دیده و بعضاً دچار محافظه کاری سهل انگاری های بی مورد گشته ایم ، ولی نباید از کنار این آسیب ها که محصول تحقیق و پژو هش میدانی کارشناسان می باشد، به راحتی بگذریم . لازم است خانواده های ایرانی ابتدا با بالا بردن دانش روز خود و آشنایی با آسیب های تهدید کننده موجود در اطراف خود و فرزندانشان، دست به اقدامی مناسب بزنند و بستری ایجاد کنند تا فرزندان و خانواده آنها ضمن برخوردری از مزایای این پدیده های نو ظهور از پیامدهای منفی آنها نیز محفوظ مانده و کمترین آسیب را متحمل شوند.
این یک واقعیت غیر قابل انکار است که در این دنیا برای بهره مندی از هر محصول که ساخت دست بشر است باید هزینه پرداخت و حال نوع هزینه و میزان آن در مقابل چپنین پدیده های نوظهوری به میزان آمادگی و مهارت و اولویت بندی ما بستگی داشته و لازم است در مقابل تضعیف ارزشها و همبستگی خانوادگی و ملی ما در مقابل مزایای این پدیده ها ، به اولویت های زندگی خود و خانواده و جامعه ای که در آن زندگی می کنیم فکر کرده و به همین راحتی اجازه تضعیف ناآگاهانه و با دستان خود را به این پدیده های نوظهور ندهیم ، چرا که کلیت زندگی انسان نه به خاطر تنکنولوژی و سرعت بلکه برای رسیدن به تعالی و سعادت اخرویست که لازمه آن از دست ندادن آرامش و آسایش خاطر است تا انسان بتواند در سایه این آرامش و آسایش به اهداف والای خود بیاندیشد و برنامه ریزی کند.

منابع:
۱-اسلامی، مروارید (۱۳۹۱). بررسی نقش شبکه‌های اجتماعی و تأثیرات آنها بر ابعاد مختلف زندگی، نخستین کنگره ملی فضای مجازی و آسیب‌های نوپدید.
۲)ابراهیم‌پور کومله، سمیرا  و  خزایی، کامیان (۱۳۹۰). آسیب‌های نوپدید، شبکه‌های اجتماعی مجازی در کمین خانواده ایرانی، نخستین کنگره ملی فضای مجازی و آسیب‌های اجتماعی نوپدید.

۳)جلالی، علی‌اکبر (۱۳۸۲). آسیب شناسی فناوری اطلاعات در خانواده.
۴) http://www.pajohe.ir/articles/categories/search/1387/

مهدی کریمی-  کارشناس امور بهزیستی

پایان پیام/م.ا